Bình luận Tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản - Điều 174 BLHS 2015

Bình luận mới nhất về Tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo quy định tại Điều 174 Bộ luật hình sự 2015 (sửa đổi 2017).

Đặc trưng của tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản là hành vi chiếm đoạt tài sản bằng thủ đoạn gian dối. Nếu chỉ có thủ đoạn gian dối nhưng không có ý định chiếm đoạt tài sản thì không phải là lừa đảo chiếm đoạt tài sản, mà tùy trường hợp cụ thể, người thực hiện hành vi có thể bị truy cứu TNHS về tội phạm khác hoặc chỉ là quan hệ dân sự, kinh tế.

I. Căn cứ pháp lý

Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản được quy định tại Điều 174 Bộ luật Hình sự năm 2015 (đã sửa đổi bổ sung năm 2017), như sau:

1. Người nào bằng thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản của người khác trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc dưới 2.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:

a) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi chiếm đoạt tài sản mà còn vi phạm;

b) Đã bị kết án về tội này hoặc về một trong các tội quy định tại các điều 168, 169, 170, 171, 172, 173, 175 và 290 của Bộ luật này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;

c) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội;

d) Tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại và gia đình họ.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:

a) Có tổ chức;

b) Có tính chất chuyên nghiệp;

c) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng;

d) Tái phạm nguy hiểm;

đ) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn hoặc lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức;

e) Dùng thủ đoạn xảo quyệt;

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:

a) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;

c) Lợi dụng thiên tai, dịch bệnh.

4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân:

a) Chiếm đoạt tài sản trị giá 500.000.000 đồng trở lên;

c) Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp.

5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.

Tham khảo bình luận các tội danh khác: Bình luận khoa học Bộ Luật hình sự phần chung và tội phạm

II. Các yếu tố cấu thành tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản

1. Chủ thể thực hiện tội phạm:

Chủ thể của tội phạm này là người từ đủ 16 trở lên. Theo quy định tại điều 12 BLHS về tuổi chịu trách nhiệm hình sự thì đối với tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, chủ thể của tội phạm không phải là người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi. Tức là nếu từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi thì không phải chịu trách nhiệm hình sự về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản mà chỉ có người trên 16 tuổi mới phải chịu trách nhiệm hình sự về tội này.

2. Khách thể của tội phạm:

Khách thể của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản cũng tương tự như các tội có tính chất chiếm đoạt khác, nhưng tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản không xâm phạm đến quan hệ nhân thân mà chỉ xâm phạm đến quan hệ sở hữu, đây cũng là một điểm khác với các tội cướp tài sản, tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản, tội cướp giật tài sản, đặc điểm này này được thể hiện trong cấu thành tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản nhà làm luật không quy định thiệt hại về tính mạng, sức khoẻ là tình tiết định khung hình phạt.

3. Mặt khách quan của tội phạm:

3.1 Hành vi khách quan:

Do đặc điểm riêng của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, nên người phạm tội chỉ có một hành vi khách quan duy nhất là “chiếm đoạt”, nhưng chiếm đoạt bằng thủ đoạn gian dối. Thủ đoạn gian dối cũng được thể hiện bằng những hành vi cụ thể nhằm đánh lừa chủ sở hữu hoặc người quản lý tài sản, không có thủ đoạn thuộc về tư tưởng, suy nghĩ của người phạm tội lại không được biểu hiện ra bên ngoài bằng hành vi, cũng chính vì thế mà khi phân tích các dấu hiệu khách quan cấu thành tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản một số quan điểm cho rằng tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản có hai hành vi khách quan là hành vi “gian dối” và hành vi “chiếm đoạt”, nói như thế cũng không phải là không có căn cứ. Tuy nhiên, điều văn của điều luật quy định: “Người nào bằng thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản của người khác…” nên không thể coi thủ đoạn phạm tội là một hành vi khách quan được vì thủ đoạn chính là phương thức để đạt mục đích mà biểu hiện của thủ đoạn gian dối lại bao gồm nhiều hành vi khác nhau, tuỳ thuộc vào hoàn cảnh cụ thể khác mà người phạm tội thực hiện hành vi đó nhằm đánh lừa người khác.

 Ví dụ: A nói dối với B là mẹ của A ốm phải đưa vào bệnh viện cấp cứu; B tin và đưa xe máy cho A để A đưa mẹ đi cấp cứu. A đem xe ra tiệm cầm đồ cầm cố lấy 10.000.000 đồng, sử dụng đánh bạc thua hết. Nhưng trong một hoàn cảnh khác, A không nói dối với B là mẹ của mình bị bệnh mà lại nói dối với B là mựơn xe chở bạn gái về rồi đem cầm cố lấy tiền đánh bạc. Như vậy việc người phạm tội có hành vi cụ thể nào để đánh lừa được người khác là phụ thuộc vào điều kiện, hoàn cảnh cụ thể và do người phạm tội lựa chọn sao cho chủ sở hữu hoặc người quản lý tài sản tin mà tự nguyện giao tài sản cho người phạm tội.

Đặc điểm nổi bật của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản là thủ đoạn gian dối của người phạm tội phải có trước hành vi chiếm đoạt và là nguyên nhân trực tiếp khiến người bị hại tin là thật mà giao tài sản cho người phạm tội. Thủ đoạn gian dối của người phạm tội bao giờ cũng phải có trước khi việc giao tài sản giữa người bị hại với người phạm tội thì mới là hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản, nếu thủ đoạn gian dối có sau khi người phạm tội nhận được tài sản thì không phải là lừa đảo chiếm đoạt tài sản mà tùy trường hợp cụ thể, thủ đoạn gian dối đó có thể là hành vi che giấu tội phạm hoặc là hành vi phạm tội khác như tội Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.

Để lừa được chủ sở hữu hoặc người quản lý tài sản, người phạm tội sử dụng nhiều cách khác nhau như: bằng lời nói dối, giả mạo giấy tờ, giả danh người có chức vụ quyền hạn, giả danh các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội để thông qua việc ký kết hợp đồng... Thực tế để xác định hành vi gian dối, thường căn cứ vào các chứng từ, tài liệu, giấy tờ giả (như Hợp đồng mua bán, Giấy chứng nhận sở hữu nhà, đất, giấy vay tiền…) mà đối tượng dùng để tạo niềm tin cho chủ tài sản, làm cho chủ tài sản tin để giao tài sản để xác định. Ví dụ: Trong các vụ án lừa đảo Ngân hàng, đối tượng phạm tội thường xây dựng phương án kinh doanh khống, làm giả hồ sơ tài sản thế chấp…để được vay vốn sau đó chiếm đoạt mà không có khả năng trả nợ.

Đây cũng là đặc điểm để phân biệt tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản và tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản. Người lừa đảo chiếm đoạt tài sản sử dụng thủ đoạn gian dối gây lòng tin đối với chủ tài sản, làm chủ tài sản tin tưởng người phạm tội mà trao tài sản cho họ. Để chiếm đoạt được tài sản, người phạm tội lừa đảo phải dùng thủ đoạn gian dối trước. Chính thủ đoạn gian dối là nguyên nhân làm người có tài sản tin tưởng mà trao tài sản. Người lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản bằng thủ đoạn khác với người lừa đảo chiếm đoạt tài sản, mặc dù sự chiếm đoạt tài sản có tính chất gian dối. Người lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản bằng cách vay, mượn, thuê, hợp đồng với chủ tài sản để chủ tài sản giao tài sản. Họ nhận được tài sản từ chủ tài sản một cách hợp pháp, ngay thẳng. Sau khi nhận được tài sản người phạm tội mới thực hiện hành vi gian dối chiếm đoạt tài sản ấy. Sự gian dối chiếm đoạt tài sản sảy ra sau khi nhận được tài sản nên lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản là bội tín (phản bội lòng tin) của chủ tài sản.

Một đặc điểm khác của tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản là khi bị lừa, người bị hại tự nguyện giao tài sản cho người phạm tội và họ cho rằng việc giao tài sản cho người phạm tội như vậy là hợp pháp và ngay thẳng. Tức là người bị hại tin giả là thật mà giao tài sản cho người phạm tội.

Thực tiễn xét xử còn nhiều trường hợp cũng có hành vi là thủ đoạn gian dối, cũng có hành vi chiếm đoạt, nhưng hành vi này đã được Bộ luật hình sự quy định thành tội phạm độc lập thì cũng không bị truy cứu TNHS về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản mà bị truy cứu về tội phạm tương ứng khác như: hành vi làm hàng giả, buôn bán hàng giả để đánh lừa người tiêu dùng là hành vi phạm tội làm hàng giả, buôn bán hàng giả; hành vi lừa đảo chiếm đoạt các chất ma tuý là hành vi phạm tội chiếm đoạt chất ma tuý; hành vi lừa đảo chiếm đoạt vũ khí là hành vi phạm tội chiếm đoạt vũ khí quân dụng.v.v...

Một điểm cần lưu ý là, trước khi thực hiện hành vi phạm tội, người phạm tội thường tìm kiếm, phát hiện những cá nhân hoặc cơ quan, tổ chức có tài sản. Tiếp đó, tùy theo điều kiện, hoàn cảnh, đặc điểm nơi quản lý tài sản mà tội phạm sẽ thực hiện các thủ đoạn gian dối như chuẩn bị các giấy tờ giả, hợp đồng giả, nghĩ cách tiếp cận bị hại. Để có cách tiếp xúc phù hợp, nhanh chóng gây được lòng tin với người bị hại, người phạm tội thường dùng lời nói kết hợp với giấy tờ, đồ vật, hàng hóa giả để thực hiện hành vi phạm tội. Do đó, việc xác định đúng bị hại, đối tượng chiếm đoạt, thời điểm chiếm đoạt có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định tội danh. Ví dụ: Đối với các vụ án lừa đảo chiếm đoạt tài sản thông qua hình thức huy động vốn đa cấp thì một cá nhân có thể vừa là bị hại vừa là tội phạm…

Hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản cấu thành tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản khi thỏa mãn một trong các dấu hiệu sau (đây là cấu thành cơ bản, tức khoản 1, thuộc tội phạm ít nghiêm trọng):

Lừa đảo chiếm đoạt tài sản trị giá từ 02 triệu đồng trở lên: Giá trị tài sản bị chiếm đoạt được xác định theo giá trị thị trường của tài sản đó tại địa phương vào thời điểm tài sản bị xâm phạm. Trong trường hợp có đầy đủ căn cứ chứng minh rằng người có hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản có ý định xâm phạm đến tài sản có giá trị cụ thể theo ý thức chủ quan của họ, thì lấy giá trị tài sản đó để xem xét việc truy cứu TNHS đối với người đó. Trường hợp có đầy đủ căn cứ chứng minh rằng người có hành vi lừa đảo CĐTS có ý định xâm phạm đến tài sản, nhưng không quan tâm đến giá trị tài sản bị xâm phạm (giá trị bao nhiêu cũng được), thì lấy giá thị trường của tài sản bị lừa đảo chiếm đoạt tài sản tại địa phương vào thời điểm tài sản bị xâm phạm để xem xét việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người đó.

Ví dụ: lừa đảo chiếm đoạt sợi dây chuyền vàng đem bán thì mới biết là vàng giả thì vẫn bị truy cứu TNHS về tội lừa đảo CĐTS.

Nếu giá trị tài sản dưới 02 triệu đồng thì phải thuộc một trong các trường hợp:

• a) Đã bị xử phạt hành chính về hành vi chiếm đoạt tài sản (có thể là hành vi trộm cắp tài sản hoặc hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản hoặc hành vi chiếm đoạt khác) mà còn vi phạm.

Ví dụ: 

• b) Đã bị kết án về tội lừa đảo CĐTS hoặc về một trong các tội quy định tại các điều 168 (Tội Cướp tài sản), 169 (Tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản), 170 (Tội cưỡng đoạt tài sản), 171 (Tội cướp giật tài sản), 172 (Tội công nhiên chiếm đoạt tài sản), 173 (Tội trộm cắp tài sản), 175 (Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản ) và 290 (Tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản) của Bộ luật hình sự, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;

Ví dụ: Ngày 06/12/2022, L sử dụng tài khoản Facebook nhắn tin cho anh T đặt mua xe đạp của anh T với giá 1.900.000 đồng. Anh T yêu cầu L thanh toán chuyển tiền vào tài khoản Ngân hàng của anh thì mới giao xe. L dùng tài khoản Ngân hàng ACB của mình chuyển tiền đặt cọc 100.000 đồng đến tài khoản ngân hàng của anh T. Sau đó L làm giả hình ảnh chuyển tiền thành công số tiền 2.000.000 đồng đến tài khoản của anh T, rồi chụp ảnh màn hình điện thoại hình ảnh này gửi cho anh T và hẹn giao xe tại phường L, thành phố N. Sáng ngày 07/12/2022, sau khi nhận được xe, L đem xe đi bán. Trị giá xe bị L chiếm đoạt là 1,8 triệu đồng. Tuy nhiên do L đã có 01 tiền án 4 năm tù về tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” chưa xóa án tích. Do đó, L đã phạm tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản”, quy định tại điểm b khoản 1 Điều 174 BLHS.

• c) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội: là gây ra những tác động xấu đến tình hình an ninh, tác động tiêu cực đến trật tự, an toàn xã hội mà cụ thể là gây hoang mang, lo sợ hoặc phẫn nộ trong nhân dân; gây khó khăn trong việc thực hiện đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Khi áp dụng tình tiết này phải căn cứ vào từng trường hợp cụ thể để đánh giá mức độ ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội.

Ví dụ: Đối tượng liên tục thực hiện những vụ lừa đảo nhắm vào những người già để chiếm đoạt tài sản có giá trị lớn của họ, gây phẫn nộ cho người dân về tình hình an ninh, trật tự, an toàn xã hội trên địa bàn.

• d) Tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại và gia đình họ. Việc xác định tài sản trộm cắp là phương tiện sống chính của người bị hại và gia đình thì tài sản đó phải là tài sản đặc biệt quan trọng, là chỗ dựa, phương tiện mưu sinh duy nhất của người bị hại và gia đình mà nếu mất đi tài sản đó thì người bị hại và gia đình lâm vào tình trạng khó khăn.

Ví dụ: Bị lừa lấy mất chiếc xe máy dùng để chở khách và tiền thu được từ việc chở khách là khoản thu chính của gia đình;

Ngoài ra theo hướng dẫn tại Mục I.3 của Công văn số 64/TANDTC-PC ngày 03/4/2019 của Tòa án nhân dân tối cao thì: Trường hợp một người nhiều lần thực hiện hành vi lừa đảo CĐTS, nhưng mỗi lần trị giá tài sản bị xâm phạm dưới 2 triệu đồng và không thuộc một trong các trường hợp khác để truy cứu TNHS, đồng thời trong các hành vi xâm phạm đó chưa có lần nào bị xử phạt hành chính và chưa hết thời hiệu xử phạt hành chính, nếu tổng trị giá tài sản của các lần bị xâm phạm bằng hoặc trên 2 triệu đồng, thì người đó phải bị truy cứu TNHS về tội lừa đảo CĐTS, nếu các hành vi xâm phạm sở hữu được thực hiện một cách liên tục, kế tiếp nhau về mặt thời gian.

3.2 Hậu quả và mối quan hệ nhân quả:

Hậu quả của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản là thiệt hại về tài sản mà cụ thể là giá trị tài sản bị chiếm đoạt. Khoản 1 của điều luật quy định giá trị tài sản bị chiếm đoạt từ 2.000.000 đồng trở lên mới cấu thành tội phạm, còn nếu tài sản bị chiếm đoạt dưới 2.000.000 đồng thì phải kèm theo điều kiện đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi chiếm đoạt hoặc đã bị kết án về tội này hoặc một trong các tội quy định tại các điều 168 (Cướp tài sản), 169 (Bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản), 170 (Cưỡng đoạt tài sản), 171 (Cướp giật tài sản), 172 (Công nhiên chiếm đoạt tài sản), 173 (Trộm cắp tài sản), 175 (Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản) và 290 (Sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản) của Bộ luật này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm hoặc gây ảnh hưởng xấu đến ANTT, an toàn xã hội hoặc tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại và gia đình họ. Nhưng không vì thế mà cho rằng, phải có thiệt hại về tài sản (người phạm tội chiếm đoạt được tài sản) thì mới cấu thành tội phạm.

Đối với những trường hợp người phạm tội có ý định chiếm đoạt tài sản có giá trị lớn hoặc rất lớn như ôtô, xe máy, máy tính xách tay, đồng hồ đắt tiền hoặc tài sản khác có giá trị hàng chục triệu đồng trở lên, thì dù người phạm tội chưa chiếm đoạt được tài sản vẫn bị coi là phạm tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Tuy nhiên, là phạm tội trong trường hợp phạm tội chưa đạt hoặc chuẩn bị phạm tội tuỳ thuộc vào từng trường hợp cụ thể.

4. Mặt chủ quan của tội phạm:

Người phạm tội cố ý thực hiện hành vi phạm tội. Tội này không thể diễn ra dưới hình thức lỗi vô ý. Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản là tội có tính chất chiếm đoạt, do lỗi cố ý của chủ thể, mục đích là mong muốn chiếm đoạt được tài sản thuộc sở hữu của người bị hại.

Mục đích chiếm đoạt tài sản của người phạm tội bao giờ cũng có trước khi thực hiện thủ đoạn gian dối và hành vi chiếm đoạt tài sản. Nếu sau khi đã có tài sản một cách hợp pháp, ngay thẳng rồi mới có ý định chiếm đoạt tài sản thì không phải là hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản, tùy trường hợp cụ thể, người phạm tội có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội phạm khác như tội Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản. 

Thực tế việc chứng minh ý thức chiếm đoạt của người phạm tội thường căn cứ vào tài sản thực có, tình trạng tài chính, nhu cầu tài sản của người phạm tội kết hợp với lời khai nhận của người phạm tội như thế nào. Thông thường trước khi thực hiện hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản, người phạm tội bị rơi vào hoàn cảnh nợ nần do thua cờ, bạc, lô đề, kinh doanh…, không có khả năng trả nợ cho chủ nợ nên nảy sinh ý định chiếm đoạt tài sản.

III. Về hình phạt:

1. Hình phạt chính đối với tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản

Mức hình phạt của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản được chia thành bốn khung, cụ thể như sau:

1. Khoản 1 (tội phạm ít nghiêm trọng): Có mức hình phạt là phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm. Được áp dụng đối với trường hợp phạm tội có đủ dấu hiệu cấu thành cơ bản nêu ở mặt khách quan (đã phân tích ở trên).

2. Khoản 2 (tội phạm nghiêm trọng): Có mức phạt tù từ 02 năm đến 07 năm. Được áp dụng đối vối một trong các trường hợp phạm tội sau đây:

• a) Có tổ chức: là trường hợp có từ hai người trở lên cố ý cùng tham gia phạm tội cướp tài sản và có sự thống nhất với nhau về ý chí, cố ý cùng bàn bạc, câu kết chặt chẽ với nhau, vạch ra kế hoạch để thực hiện tội phạm, dưới sự điều khiển của người đứng đầu. Tuy nhiên, không có sự lượng hóa cụ thể đối với sự câu kết, bàn bạc của những người phạm tội trong phạm tội có tổ chức, sự phân công nhiệm vụ, vai trò của những người đồng phạm. Trong đó, mỗi người thực hiện một hoặc một số hành vi và phải chịu sự điều khiển của người cầm đầu;

Ví dụ: Nguyễn Ngọc B rủ Đinh Thị C, Nguyễn Thị H đến nơi ở của C tại thôn T, xã Đ, huyện D, tỉnh Lâm Đồng bàn bạc, thống nhất thủ đoạn lừa đảo bằng cách C tìm và mua hạt long não giá rẻ; B tìm mua sim rác điện thoại và đặt làm tờ rơi quảng cáo có hình ảnh là long não; H giả làm người địa phương đi mua sản phẩm long não. Sau đó tiếp cận người mua, sử dụng tên giả, đưa ra các thông tin gian dối nhằm lừa bán với giá cao. Sáng ngày 24/10/2020, B và C điều khiển xe mô tô đến Cơ sở kinh doanh thuốc bảo vệ thực vật tại Thôn 3, xã Đ do anh Đinh Quang C làm chủ, xin dán tờ rơi và trao đổi về nội dung sản phẩm, trong đó có hạt long não. 2 ngày sau, H điều khiển xe đến của hàng của anh C lừa hỏi đặt mua 05 gói long não, nói với anh C sản phẩm này rất tốt, ngoài thị trường giá khoảng 800.000 đồng/gói và đặt cọc cho anh C số tiền 100.000 đồng để anh C đặt hàng. Anh C gọi điện thoại cho B nói có người đặt mua 05 gói long não, B báo giá mỗi gói 700.000 đồng. Sau đó, B chở C đến giao cho anh C 05 gói long não như đã hẹn, chiếm đoạt số tiền 3,5 triệu đồng của anh C. Nguyễn Ngọc B, Đinh Thị C và Nguyễn Thị H phạm tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” theo điểm a khoản 2 Điều 174.

• b) Có tính chất chuyên nghiệp: Hiện chưa có quy định thế nào là phạm tội có tính chất chuyên nghiệp. Tuy nhiên tại điểm 3 Điều 5 Nghị quyết số 03/2019/NQ-HĐTP ngày 24/5/2019 của Hội đồng Thẩm phán TANDTC hướng dẫn áp dụng Điều 324 BLHS 2015 về tội rửa tiền thì tình tiết “Có tính chất chuyên nghiệp” quy định tại điểm d khoản 2 Điều 324 BLHS 2015 là trường hợp người phạm tội thực hiện hành vi rửa tiền từ 05 lần trở lên (không phân biệt đã bị truy cứu trách nhiệm hình sự hay chưa bị truy cứu trách nhiệm hình sự, nếu chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc chưa được xóa án tích) và người phạm tội lấy khoản lợi bất chính thu được từ việc rửa tiền làm nguồn thu nhập;
• c) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng;

Ví dụ: Trong thời gian từ ngày 20/6/2021 đến ngày 08/9/2021, tại khu phố Đa Ngư, phường H, thị xã Đ, tỉnh Phú Yên, Nguyễn Văn M đã dùng thủ đoạn đưa ra thông tin gian dối, làm giả hợp đồng mua bán cám, thể hiện bên mua là Lê Quang H bên bán là Nguyễn Thị Bảo N, M ký giả chữ ký của H vào hợp đồng rồi đưa chị N. Sau khi nhận 120.000.000 đồng từ chị N, M chiếm đoạt tiêu xài cá nhân. 

• d) Tái phạm nguy hiểm: Theo quy định tại khoản 2 Điều 53 BLHS thì người phạm tội lừa đảo CĐTS bị coi là tái phạm nguy hiểm nếu: 1. Đã bị kết án về tội lừa đảo CĐTS (theo khoản 3, 4 Điều 174 BLHS), chưa được xoá án tích mà lại phạm tội lừa đảo CĐTS (theo khoản 3, 4 Điều 174); 2. Đã tái phạm, chưa được xoá án tích mà lại phạm tội lừa đảo CĐTS.
• đ) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn hoặc lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức;
• e) Dùng thủ đoạn xảo quyệt: “Dùng thủ đoạn xảo quyệt” là trường hợp người phạm tội sử dụng thủ đoạn dối trá một cách tinh vi, sử dụng công nghệ cao để thực hiện hành vi phạm tội, che giấu tội phạm, đổ tội cho người khác hoặc người phạm tội có hành vi tiêu hủy chứng cứ, gây khó khăn cho việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm.

Ví dụ: D quen biết anh Đặng Văn T trú tại thôn M, xã Q, huyện V, tỉnh Yên Bái và biết anh T có nguyện vọng muốn xin cho con trai mình được học tập trong lực lượng Quân đội. Trong tháng 03/2022, D đã sử dụng nhiều mánh khóe, cách thức gian dối xảo quyệt cụ thể: Sử dụng trang phục giống kiểu dáng của Quân đội để anh T nghĩ rằng mình đang phục vụ, công tác trong lực lượng quân đội, mua quần áo, quân tư trang cho con anh T và nói rằng đã xin học được và quần áo do nhà trường cấp phát, tạo dựng lên nhân vật “người bố” từng là Lữ Đoàn trưởng trong quân đội về hưu, quen biết rộng và có khả năng xin học trong trường quân đội, tạo dựng lên “người mẹ” luôn quan tâm đến D, quan tâm đến gia đình anh T và việc xin học cho con trai anh T, coi anh T như người con trong gia đình, tạo dựng lên người tên “L” là giảng viên làm việc tại trường Thiếu sinh quân ở Thái Nguyên đã giúp đỡ xin cho con anh T đi học. Đặc biệt dù ở thường xuyên cùng anh T nhưng D vẫn có thể giả làm hai, ba người để nhắn tin, nói chuyện với anh T mà anh T không hề nghi ngờ và lấy của anh T tổng số tiền 35 triệu đồng. D phạm tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” quy định tại điểm e khoản 2 Điều 174 Bộ luật Hình sự

3. Khoản 3 (tội phạm rất nghiêm trọng): Có mức phạt tù từ 07 năm đến 15 năm. Được áp dụng đối với một trong các trường hợp phạm tội sau đây:

• a) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;

Ví dụ: Ngày  20/3/2019  mặc dù căn nhà 83 LPH đã được  bán  cho  anh N xong, nhưng  Dương Bảo  T vẫn cùng với vợ chồng ông Trần Sỹ N - bà Nguyễn Thị M đến Phòng công chứng số 3 thành phố V và T cho người đóng giả chủ nhà ký hợp đồng chuyển nhượng nhà đất  83 LPH cho ông  N, bà M để nhận 200.000.000 đồng của bà M thanh toán tiền mua nhà. Đến ngày 30/4/2019, T đưa cho bà M giấy giả Giấy  chứng  nhận  quyền  sử dụng đất, quyền  sở hữu nhà ở và  tài  sản  khác  gắn liền với đất mang tên vợ chồng ông Trần Sỹ N, bà Nguyễn Thị M để che giấu hành vi chiếm đoạt  tài  sản. T đã phạm tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” theo quy định tại điểm a khoản 3 Điều 174 BLHS.

• c) Lợi dụng thiên tai, dịch bệnh: là trường hợp người phạm tội lợi dụng vào hoàn cảnh thiên tai, dịch bệnh để thực hiện hành vi phạm tội lừa đảo CĐTS. Tình tiết này được áp dụng không phụ thuộc vào phạm vi, mức độ của thiên tai, dịch bệnh hoặc tính chất, mức độ của những khó khăn khác của xã hội trong tình trạng thiên tai, dịch bệnh.

Ví dụ: Ngày 18/2/2022, anh Vũ Văn Tùng ở huyện A, tỉnh B có nhu cầu mua kit test nhanh Covid 19 để tặng cho các Trạm y tế xã trong huyện A sử dụng phòng chống dịch bệnh Covid 19. Anh Tùng đăng lên mạng xã hội Facebook cần mua 02 thùng kit test thì liên lạc được với P. Anh Tùng và P đã trao đổi thỏa thuận mua 2 thùng kit test và giao đến địa chỉ của chị T - là em họ của anh Tùng ở Hà Nội để kiểm tra hàng. Cùng ngày, P đặt mua 02 thùng kit test của anh C ở Hà Nội, thỏa thuận chở đến địa chỉ của chị T. Khi anh C chở 2 thùng kit test tới, chị T kiểm tra hàng rồi báo cho anh Tùng chuyển 84.600.000 đồng cho P. và bị P đã chiếm đoạt số tiền này. Do đó, P phạm tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản, với tình tiết định khung “Lợi dụng tình hình dịch bệnh” quy định tại điểm c khoản 3 Điều 174 BLHS

4. Khoản 4 (tội phạm đặc biệt nghiêm trọng): Có mức phạt tù từ 12 năm đến 20 năm. Được áp dụng đối với một trong các trường hợp phạm tội sau:

• a) Chiếm đoạt tài sản trị giá 500.000.000 đồng trở lên;

Ví dụ: Mặc dù không quen biết ai, không có khả năng “chạy án”, nhưng Hoàng Văn T, cán bộ công an thành phố N, vẫn hứa hẹn sẽ lo được cho Nguyễn Văn Q không bị xử lý trong vụ án trộm cắp màn hình điện thoại, tại công ty Sam Sung, tỉnh B mà Q có tham gia. Từ tháng 06/2017 đến tháng 7/2017, T đã nhận của Q tổng số 1.043.000.000 đồng. Tuy nhiên sau khi nhận tiền, Tú không làm gì giúp cho Q như đã hứa. Bản thân Q vẫn bị xét xử về tội “Trộm cắp tài sản”. Hoàng Văn T phạm tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” theo điểm a khoản 4 Điều 174.

• b) Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp: Tình trạng chiến tranh là trạng thái xã hội đặc biệt của đất nước được tuyên bố trong thời gian từ khi nước nhà bị xâm lược cho tới khi hành động xâm lược đó được chấm dứt trên thực tế. Tình trạng khẩn cấp về quốc phòng là trạng thái xã hội của đất nước khi có nguy cơ trực tiếp bị xâm lược hoặc đã xảy ra hành động vũ trang xâm lược hoặc bạo loạn nhưng chưa đến mức tuyên bố tình trạng chiến tranh. Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp để phạm tội lừa đảo CĐTS là trường hợp người phạm tội dựa vào các hoàn cảnh nêu trên để thực hiện tội phạm. Mức độ nguy hiểm của hành vi lừa đảo CĐTS trong trường hợp này phụ thuộc vào tính chất của hoàn cảnh chiến tranh; tính chất, mức độ của tình trạng khẩn cấp.

2. Hình phạt bổ sung đối với tội lừa đảo CĐTS

Ngoài việc phải chịu một trong các hình phạt chính nêu trên, tuỳ từng trường hợp cụ thể, người phạm tội lừa đảo CĐTS còn có thể bị phạt tiền từ 10 triệu đồng đến 100 triệu đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.

IV. Về xử lý hành chính, dân sự đối với hành vi lừa đảo CĐTS

1. Về xử phạt vi phạm hành chính

Trong trường hợp hành vi lừa đảo chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm thì hành vi này có thể bị xử phạt vi phạm hành chính.

Theo quy định tại điểm c Khoản 1 Nghị định 144/2021/NĐ-CP ngày 31/12/2021 quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực an ninh, trật tự, an toàn xã hội; phòng, chống tệ nạn xã hội; phòng cháy, chữa cháy; cứu nạn, cứu hộ; phòng, chống bạo lực gia đình, hành vi "Dùng thủ đoạn gian dối hoặc bỏ trốn để chiếm đoạt tài sản" sẽ bị phạt tiền từ 2.000.000 đồng đến 3.000.000 đồng.

2. Về chế tài dân sự

Người có hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản có thể phải có trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho người bị thiệt hại. Việc bồi thường thiệt hại này được thực hiện theo quy định của Chương XX Bộ luật Dân sự 2015 về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng./.

Minh Hùng (Tổng hợp)